Bộ mặt thật của “cái tôi” và cạm bẫy ngọt ngào trên con đường tâm linh

Chấm dứt sự chuyên chế oái ăm của bản ngã chính là lý do chúng ta vững bước trên con đường tu tập tâm linh, nhưng quyền năng của bản ngã hầu như vô tận, và ở mỗi giai đoạn nó đều có thể phá hoại và và xoay chuyển bạn khỏi ước muốn giải thoát nó. Chân lý thật giản dị, và những lời dạy của Đức Phật cũng vô cùng sáng sủa, mỗi khi giáo pháp bắt đầu lay chuyển được chúng ta, thì bản ngã lại cố làm cho những lời dạy trở thành rắc rối, vì nó biết nó đang bị đe dọa.

Lúc đầu, khi chúng ta mới khởi sự say mê con đường tu tập với những khả năng của nó, thì bản ngã có thể cổ vũ ta và bảo:

- Thật là kỳ diệu. Chính là điều anh nên làm. Lời dạy này hoàn toàn có lý.

Rồi khi chúng ta nói chúng ta muốn thử tập thiền, hay nhập thất, thì bản ngã vỗ về: 

- Thật là một ý nghĩ tuyệt vời. Tại sao tôi lại không theo anh nhỉ? Cả hai chúng ta có thể học được vài điều bổ ích.

Suốt kỳ trăng mật của sự tu tập tâm linh, bản ngã cứ giục ta:

- Thật tuyệt, thật lạ lùng, thật khơi gợi cảm hứng...

Nhưng vừa khi chúng ta đi vào giai đoạn mà giáo pháp bắt đầu động tới bản ngã sâu xa của chúng ta, thì không sao tránh khỏi việc chúng ta va chạm với sự thật về bản ngã. Khi bản ngã được phơi bày, những chỗ yếu của nó bị động tới, là đủ mọi thứ vấn đề bắt đầu nổi lên. Nó như một tấm gương để ngay trước mặt mà chúng ta không thể tránh nhìn chỗ khác. Tấm gương hoàn toàn trong sáng, nhưng trong đó có một cái mặt xấu xí, cau có, đang trừng trừng nhìn lại chúng ta. Chúng ta bắt đầu nổi loạn phản kháng vì ghét cái gì mình không thấy; chúng ta có thể nổi giận đập vỡ cái gương, nhưng nó chỉ vỡ ra thành hàng trăm gương mặt xấu xí giống nhau, và vẫn trợn trừng nhìn lại chúng ta.

Bấy giờ là lúc chúng ta bắt đầu nổi đóa và phàn nàn một cách cay đắng:

- Thế thì ngã của ta nằm ở đâu?

Bản ngã đang đứng bên ta lộ vẻ trung thành, xúi giục: 

- Anh hoàn toàn đúng. Chuyện này xúc phạm quá thể chịu đựng. Đừng theo nó!

Khi chúng ta mê mẩn lắng nghe, thì bản ngã tiếp tục hô lên đủ loại hoài nghi, cảm xúc, hốt hoảng, như đổ thêm dầu vào lửa:

- Anh không thấy giáo pháp ấy không thích hợp với anh à? Tôi đã bảo mà. Anh không thấy ông ta không xứng làm thầy của anh sao? Hãy xem: Anh là một con người thông minh, tân tiến, từng trải; còn những chuyện xa lạ như thiền, tụng kinh, niệm Phật... thuộc về một nền văn hóa lạc hậu. Một nền triết học ở tuốt bên Ấn Độ hơn 2.500 năm về trước thì phỏng có ích lợi cho anh được chăng?

Khi bản ngã vui mừng ngắm chúng ta càng lúc càng bị vướng vào lưới của nó, nó còn trách móc ta về tất cả những nỗi nhọc nhằn, cô đơn, gian khổ mà chúng ta đã trải qua, khi chúng ta biết được chính mình qua lời giảng dạy, và qua bậc Thầy:

- Những ông Thầy ấy không cần biết anh đã phải trải qua những gì. Họ chỉ cốt khai thác anh. Họ chỉ sử dụng những danh từ như từ bi, tâm chí thành, để làm cho anh rơi vào quyền năng của họ...

Bản ngã quá khôn lanh tới độ có thể bóp méo giáo pháp để phục vụ cho mục tiêu của nó; vì “Quỷ Xa tăng có thể trích dẫn kinh thánh cho mục đích mình muốn”. Khí giới cuối cùng của bản ngã là chỉ ngay vào bậc Thầy và đạo hữu mà bảo rằng:

- Không có ai ở đây sống đúng theo giáo pháp ấy được cả.

Bây giờ bản ngã lại đóng vai trò trọng tài cho mọi hành vi, một vị trí láu cá hơn hết thảy. Từ điểm này nó có thể phá hỏng niềm tin của bạn, và làm tiêu tan tâm chí thành hay sự phát nguyện tu tập nào mà bạn đã có.

Nhưng dù bản ngã cố hết sức để phá hoại con đường tu của bạn, nếu bạn vẫn quyết tâm tiếp tục thực hành thiền định, bạn sẽ dần nhận ra mình đã bị bản ngã gạt gẫm như thế nào. Dần dần bạn thấy rằng cả hy vọng lẫn lo sợ đều là kẻ thù của tâm an định: hy vọng đánh lừa bạn, bỏ lại bạn thất vọng trống rỗng, còn sợ hãi thì làm bạn tê liệt trong tù ngục hẹp hòi của bản ngã giả tạo. Bạn bắt đầu thấy bản ngã đã lung lạc tâm bạn như thế nào, và trong bầu trời giải thoát mà con đường thực hành Phật pháp đã mở ra, mỗi khi bạn tạm thời thoát khỏi chấp thủ, bạn hé thấy cái khoáng đạt của tự tính chân thực. Bạn nhận ra rằng bao lâu nay bản ngã của bạn giống như một kẻ lường gạt bạn với đủ kế hoạch hứa hẹn và đưa bạn đến sự phá sản tâm linh. Khi bạn thấy điều này trong sự an tĩnh của thiền định, mà không có sự an ủi hay che đậy những gì bạn thấy, thì tất cả kế hoạch mưu đồ của bản ngã tự cho thấy nó trống rỗng, và bắt đầu sụp đổ.

Đây không phải là một tiến trình phá hoại thuần túy. Vì cùng với sự nhận chân đau đớn về tính giả dối tội lỗi của bản ngã, bạn sẽ khởi phát một cảm thức về tự tính bao la của nội tâm, một trực cảm về vô ngã và tính duyên sinh của vạn pháp, mà chính là dấu hiệu của giải thoát.

Chỉ cần thực hành đơn giản hóa cuộc sống và làm cho bản ngã bớt có cơ hội quyến rũ bạn, và nhờ bạn đã tập sự tỉnh giác của thiền định - do vậy nới lỏng sự kềm tỏa của sự bám chấp trong bạn - mà tuệ giác mới có thể từ từ ló rạng. Ánh sáng của tuệ giác có thể chỉ cho bạn một cách rõ ràng trực tiếp, những vận hành vi tế nhất của tâm bạn, và đồng thời, bản chất của thực tại.

(Nhóm ĐBT biên soạn)