Biến chính niệm trở thành thói quen

Nếu khi nào bạn cảm thấy mình đang lạc lối hay mất phương hướng, thực hành thiền định và chính niệm có thể giúp bạn nhìn sâu xuống phía dưới bề mặt xao động của tâm để thấy được tự tính trong sáng, quang minh. Hãy can đảm tiến bước và học cách đưa tâm trở về giây phút hiện tại để có thể quán sát cuộc sống đang diễn ra quanh mình. Hãy xóa tan mọi lo âu nghi ngại để hân hưởng trọn vẹn từng thời khắc quý giá của ngày hôm nay.  

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, hầu hết chúng ta không ngừng chạy theo những vọng tưởng náo loạn và bất kham. Việc không thể kiểm soát được suy nghĩ khiến chúng ta mất kiểm soát cả lời nói và hành động. Chúng ta phản ứng tức thì trước mỗi tình huống mà chẳng cần xem xét tìm hiểu sự việc hay cho mình một chút khoảng trống trong tâm. Chúng ta đã đánh mất “nút nhấn tạm dừng”.

Chính niệm không chỉ là nhận biết mọi việc, mà đó còn là khả năng duy trì sự tỉnh thức một cách vững chắc và an định đối với thân, khẩu và ý nhưng không hề có phán xét, khái niệm và thiên kiến. Đó là sự thực hành, đồng thời cũng là một trạng thái của tâm. Chính niệm cần phải trở thành thói quen để toàn bộ cuộc sống của bạn, từng khoảnh khắc, từng hơi thở đều tràn đầy quang minh, tỉnh thức.

Nhìn chung, chúng ta trưởng dưỡng chính niệm tỉnh giác qua từng giai đoạn - đầu tiên là quán niệm về thân, kế tiếp là cảm xúc, cảm thọ, rồi đến tâm ý và cuối cùng là tự tính của vạn pháp.

Quán niệm thân

Đây là nhận thức đúng đắn về thân thể của mình, không dích mắc và bám chấp vào cái tôi - chúng ta nhìn nhận thân mình đúng với bản chất của nó mà không gắn mác “tôi” hay “của tôi”. Khi quán thân, đặc biệt là khi theo dõi từng nhịp thở tự nhiên, chúng ta có thể thuần hóa được cái “tâm vọng động” đang liên tục nhảy nhót từ ý niệm này sang ý niệm khác. Chúng ta có khả năng tạm dừng lại để thong thả chiếu soi.

Quán niệm cảm thọ hay cảm xúc

Đây là sự nhận biết những xúc tình phát khởi và nhìn chúng như những thực thể độc lập. Đừng đồng hóa những cảm xúc ấy với con người bạn. Phép quán này giúp chúng ta ghi nhận cảm xúc để từ đó có cách đối trị.

Quán niệm về ý

Bạn quan sát mọi suy nghĩ, tư tưởng hiện khởi; không phán xét hay nảy sinh ý kiến. Bạn sẽ nhận ra những thói quen tư duy của mình, ý nghĩ này chuyển thành ý nghĩ khác, những dòng suy nghĩ liên tục nối tiếp nhau như thế nào.

Quán niệm về thực tại của hiện hữu

Pháp quán này giúp bạn nhận ra mối liên hệ giữa chúng ta và thế giới bên ngoài. Nhờ đó, chúng ta thấu hiểu vạn pháp trùng trùng duyên khởi - hiểu biết này chính là nền tảng của trí tuệ: chẳng có gì tồn tại như vẻ bề ngoài của nó, mọi pháp trên thế gian cũng chỉ là tương đối và tùy thuộc vào các pháp khác. Ví dụ, để hiểu được cảm giác ấm áp, ta phải trải nghiệm cái lạnh, vì thế, phải có lạnh thì chúng ta mới có thể cảm thấy ấm. Chúng ta có biết thức ăn của chúng ta bắt nguồn từ đâu? Nguồn nước mình đang dùng từ đâu tới? Nếu biết quan sát những điều nhỏ bé này trong thực tại hiện hữu, chúng ta có thể nhận ra bản thân sự tồn tại của mình cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhân duyên khác. Đây là bước đầu tiên để trưởng dưỡng trí tuệ, tình yêu thương, lòng nhân ái và bi mẫn. Chính niệm giúp chúng ta trở thành con người mình hằng mong muốn.

Thực hành chính niệm tỉnh giác mỗi ngày mở ra những trải nghiệm và tầm nhìn mới. Bạn sẵn sàng học hỏi từ người khác và cảm thấy thú vị khi nhìn nhận vấn đề một cách khác đi. Bạn không còn phụ thuộc vào những nhãn mác cũ rích để diễn giải thế giới. Bạn đắm mình tận hưởng hành trình của cuộc sống mà không còn bám chấp vào kết quả hay đích đến.

(Trích ấn phẩm “Hạnh phúc tại tâm”

NXB Tôn giáo, 2014)