Bài thiền quán về Vô thường giúp bạn vững vàng trước mọi đổi thay

Thiền quán về vô thường rất quan trọng và đặc biệt hữu hiệu khi kết hợp với Thiền quán về tri ân bởi trong khi thiền quán về tri ân giúp chúng ta phát hiện ra hạnh phúc ngay nơi tự thân thì trí tuệ hiểu biết về vô thường sẽ giúp chúng ta đương đầu với những thăng trầm cuộc sống, giúp chúng ta hiểu dù có cố gắng tới mức nào để nắm giữ hay níu kéo thì mọi thứ vẫn luôn luôn thay đổi. Ngược lại, nếu chỉ tư duy về vô thường mà không phát khởi tâm trân trọng tri ân, khi đó chúng ta có thể cảm thấy bi quan, thất vọng, cho rằng nếu mọi thứ đều thay đổi thì cố gắng cũng chẳng có ý nghĩa gì, rốt cục ta cũng chỉ nhận về thất vọng mà thôi.

Nhà bác học nổi tiếng Charles Darwin từng nói: “Những loài có khả năng sống sót không phải là những loài khỏe nhất, thông minh nhất mà là những loài thích nghi tốt nhất với đổi thay.”

Hiểu biết về vô thường thể thô và vô thường vi tế

Bạn hãy dành thời gian quán sát và chiêm nghiệm điều này. Thế giới quanh ta luôn biến đổi không ngừng trong từng phút giây. Có thể thấy rõ điều này qua các mùa trong năm, qua sự thay đổi của thiên nhiên qua các mùa xuân, hạ, thu, đông; sự thay đổi thể hiện ở mức biến thiên nhiệt độ, lá cây đổi màu, các loài sinh trưởng trên mặt đất cũng mỗi mùa một khác. Từng ngày trôi qua bao gồm cả  sự đổi thay của mỗi mùa, sự đổi thay của thế giới, của các mối quan hệ và chính bản thân ta cũng thay đổi liên tục qua từng phút giây.

Những thay đổi dễ thấy chính là vô thường ở thể thô. Hầu hết chúng ta có xu hướng chỉ nhìn thấy những thay đổi này, chẳng hạn như việc chấm dứt một mối quan hệ, mất việc hay tìm được một công việc mới, hay chúng ta đang già đi. Nhưng, thực tế là luôn có những thay đổi nhỏ nhiệm diễn ra từng phút giây trong cuộc sống, chính những thay đổi vi tế đó sẽ dẫn đến những thay đổi dễ thấy. Nói cách khác, vô thường vi tế chính là nguyên nhân sâu sa của những vô thường thô lâu. Những thay đổi đó vô cùng nhỏ nhiệm và nhanh chóng đến mức chúng ta hó lòng nhận ra. Để cho tới một ngày chúng ta tỉnh dậy và chợt thấy mình già đi. Chúng ta nhìn vào một cặp vợ chồng, họ đã sống với nhau 50 năm và chúng ta cho rằng thật tuyệt vời vì họ chẳng hề đổi thay. Nhưng hiển nhiên, mối quan hệ của họ đã thay đổi từng chút một trong suốt quãng thời gian đó, qua những thăng trầm, vui buồn, thuận lợi và khó khăn. Bất cứ mối quan hệ nào thực chất cũng đều dựa trên những trạng thái cảm xúc, những tâm tư, tình cảm giữa hai người, bởi vậy mọi mối quan hệ đều không thể và không bao giờ là cố định, bất biến.

Quán niệm về vô thường

Để thực hành thiền quán, bạn có thể đọc to hoặc đọc thầm, đồng thời suy ngẫm về ý nghĩa của từng câu nói sau đây. Chúng sẽ giúp chúng ta chú tâm vào bản chất sâu xa của vô thường.

Có sinh ắt có diệt

Có đầy ắt có vơi

Có hợp ắt có tan

Có xây dựng ắt có sụp đổ

Bạn có thể hóa thù

Thù có thể thành bạn

Hạnh phúc đổi thay

Khổ đau đổi thay

Quan niệm thay đổi

Tình cảm thay đổi

Ngày hôm qua là mộng huyễn của ngày hôm nay

Ngày hôm nay là mộng huyễn của ngày mai

Một hình ảnh khác minh họa rất rõ nét về vô thường mà  chúng ta có thể quán niệm đó là hình ảnh dòng sông chảy ra biển cả. Chúng ta hiểu rằng nó luôn là một dòng sông, tuy nhiên, nó lại thay đổi trong từng phút giây, bởi dòng nước chẳng bao giờ đứng yên nên dòng sông của lúc này không bao giờ còn là dòng sông khi trước. Quán niệm về bình minh hay hoàng hôn cũng là một bài quán hữu hiệu bởi bình minh hay hoàng hôn luôn thay đổi qua các ngày, nó cũng nhắc nhở ta về dòng thời gian phù du, lướt nhanh như gió thoảng. Đó chính là chân lý của cuộc sống: không có điều gì thường hằng, bất biến. Chúng ta không thể áp định người khác theo ý muốn của mình, cũng như không lúc nào chúng ta có thể áp định cuộc sống theo những gì mình mong đợi; tâm ta cũng vậy, không cố định mà luôn đổi thay. Mọi thứ đều vô thường, vì thế nên cuộc sống này là vô cùng quý báu.

Phần thiền quán này nhắc nhở chúng ta rằng tất cả những gì trong cuộc sống và trong chính bản thân mà chúng ta cho là bất biến, không đổi thay thực chất chỉ là một sự phóng chiếu, vọng tưởng của tâm. Hãy suy ngẫm về một mối quan hệ lâu dài nhất của bản thân. Chúng ta có thể cho rằng mối quan hệ đó thật vững chắc, không thay đổi, nhưng lẽ dĩ nhiên, mối quan hệ đó đang thay đổi và phát triển mỗi ngày, bởi nó được hình thành từ những cảm xúc, tình cảm giữa hai người, và những cảm xúc, tình cảm đó bản chất cũng là vô thường.

Thiền quán vô thường đem lại khả năng linh hoạt và trải nghiệm hạnh phúc

Nếu coi vô thường là điều luôn diễn ra, chúng ta có thể trở nên linh hoạt, dễ thích nghi và tùy thuận với đổi thay hơn. Chúng ta cũng có thể áp dụng điều này để hiểu rằng những khó khăn ta đang trải qua đều không phải là mãi mãi, tất cả đều sẽ qua đi.

Phương pháp này giúp chúng ta trưởng dưỡng và vun trồng hạnh phúc, an lạc nơi tự thân mỗi ngày. Nó cũng giúp dẹp bỏ mọi chấp trước của tâm để chạm đến cũng như chú tâm vào những gì thực sự là quan trọng trong cuộc sống của bạn. Đó là xuất phát điểm tuyệt vời cho ngày mới của bạn.

Như vậy, khéo léo kết hợp hai pháp thiền quán Trân trọng tri ân và Thiền quán vô thường sẽ giúp chúng ta đạt được cân bằng trong cuộc sống. Ta hiểu rõ hơn giá trị của cuộc sống, biết trân trọng và hân hưởng những gì mình đang có trong khi nhìn nhận sâu sắc về bản chất vô thường của vạn pháp để không bám chấp, luôn thanh thản, tự tại và thích ứng với mọi đổi thay. Dù cho điều tệ hại nhất có thể xảy ra thì bạn vẫn luôn nhìn thấy mặt tích cực và những cơ hội tiềm ẩn trong đó để “gạn đục khơi trong”, đem yêu thương hạnh phúc đến với bản thân và mọi người.