Chớ làm người mù cầm đuốc, soi người chẳng soi mình

Thuở xưa, Đức Phật cùng với bốn chúng đệ tử ở tại Tinh xá Mỹ Âm trong nước Bất Tĩnh và Ngài rộng nói đại Pháp cho họ.

Bấy giờ có một ngoại đạo Phạm Chí tự cho mình có tài cao học rộng, hết thảy điển tích minh luận đều xem qua, và không chuyện gì mà chẳng hiểu. Lại nữa, người này rất kiêu căng, khoe khoang, và tự nhận mình là thiên hạ vô địch. Ông ta đi khắp nơi tìm đối thủ để biện luận nhưng chẳng ai dám tranh tài. Ở giữa ban ngày của một ngày nọ, ông cầm một bó đuốc đang cháy và đi khắp cả thành.

Khi ấy có người hỏi rằng:

"Tại sao ông cầm bó đuốc mà đi ở giữa ban ngày như thế?"

Phạm Chí đáp rằng:

"Thế gian đều ngu muội. Tuy họ có mắt nhưng chẳng thấy sự thật. Cho nên ta mới cầm đuốc để soi sáng cho họ. Ta xem khắp thế gian, không một ai dám biện luận với ta".

Khi ấy, Đức Phật thấy biết phước đức của Phạm Chí ở đời trước và đáng được hóa độ. Nếu không hóa độ, với hành vi kiêu ngạo để cầu tiếng tăm, chẳng biết vô thường, và tự đại buông lung như thế, ông ta sẽ đọa Địa ngục Thái Sơn để thọ khổ đến vô số kiếp và rất khó ra khỏi.

Bấy giờ Đức Phật hóa làm một vị hiền minh, ngồi trên bực cao ở ngã tư đường, gọi Phạm Chí đến, và hỏi rằng:

"Tại sao ở giữa ban ngày mà ông lại cầm bó đuốc làm gì?".

Phạm Chí đáp rằng:

"Do bởi người thế gian đều ngu muội và suốt ngày lẫn đêm họ chẳng rõ sự tình. Cho nên tôi mới cầm đuốc để soi sáng cho họ".

Vị hiền minh lại hỏi Phạm Chí:

"Trong minh luận có bốn minh pháp, ông có biết chăng?".

Đáp rằng:

"Không biết. Xin hỏi bốn minh pháp là những gì?".

"1. Hiểu rõ thiên văn địa lý và thời tiết trong bốn mùa

2. Hiểu rõ tinh tú và quan hệ của ngũ hành

3. Hiểu rõ chánh lý trị quốc và phương thức giao thiệp với các nước

4. Hiểu rõ cách điều binh khiển tướng để phòng vệ nước nhà khỏi bị mất

Ông là một Phạm Chí, vậy ông có biết bốn loại minh pháp này chăng?".

Khi ấy Phạm Chí cảm thấy xấu hổ, rồi bỏ đuốc xuống đất, chắp tay và tự nghĩ không bằng vị hiền minh này. Đức Phật biết tâm niệm của ông ta, nên hiện lại thân tướng quang minh và chiếu sáng hiển hách thiên địa.

Sau đó Đức Phật liền dùng tiếng Phạm âm và vì Phạm Chí mà nói kệ rằng:

"Nếu chỉ hiểu chút ít

Tự đại kiêu mạn khinh

Đó như mù cầm đuốc

Soi người chẳng soi mình"

Khi nói kệ xong, Đức Phật bảo Phạm Chí rằng:

"Kẻ ngu si nhất ở thế gian, không ai có thể bằng ông. Ở giữa ban ngày mà ông lại cầm bó đuốc và đi khắp cả thành. Những điều ông biết thì chỉ như một hạt bụi”.

Khi nghe xong, Phạm Chí sinh tâm hổ thẹn, rồi cúi đầu đỉnh lễ, và xin làm đệ tử. Đức Phật liền thu nhận để trở thành Đạo Nhân. Sau đó, ngài được tâm khai ý giải và liền đắc Đạo Ứng Chân.

(Nguồn: Kinh Pháp cú thí dụ

Hán dịch: Pháp sư Pháp Cự và Pháp Lập

Việt dịch: Nguyên Thuận)