28. Hiểu sai về mục đích của thiền định, bạn khó giải thoát khỏi luân hồi sinh tử

Nhiều hành giả sơ cơ và Phật tử sơ phát tâm không nhận thức được rằng việc rèn luyện, thực tập tâm tỉnh giác là một đòi hỏi thiết yếu. Trái lại, họ thực tập thiền định nhưng không hề có sự tỉnh giác và chính niệm, họ chỉ hành thiền vì ưa thích và chấp vào cảm giác an bình, tịch lặng mà thôi. Họ mong muốn được đắm chìm trong cảm giác này. Họ quan niệm rằng mục đích của thiền định là để giúp họ lấy lại được quân bình và an tĩnh nội tâm. Thiền dường như là một pháp tu thời thượng nhằm đem lại cho người hành thiền cảm giác tĩnh tâm vốn đang được ưa chuộng. Họ không muốn nói về sự tỉnh giác bởi cho rằng tỉnh giác và tư duy quán chiếu sẽ làm xáo trộn tâm họ vốn đang an tĩnh trong thiền định. Vì vậy, họ không muốn thực tập tỉnh giác, cho rằng có thể gác chủ đề đó qua một bên. Thực tế này thật đáng buồn. Những hành giả đó đã tốn biết bao công phu, sức lực để thực tập thiền định mà không hiểu chút gì về yếu chỉ của thiền.

Nhờ công phu tu tập thiền định tỉnh giác lúc còn sống, đến khi bạn trải qua giai đoạn trung gian của cái chết và sau cái chết, bạn cần tỉnh thức và nhận biết rất rõ ràng về những gì mình đang trải qua. Khi trải nghiệm giai đoạn về những luồng ánh sáng màu sắc khác nhau, bạn cần nhận thức rõ rệt điều này có nghĩa là gì thay vì sợ hãi, hoảng sợ và trốn chạy. Nếu bạn không nhận thức được như vậy thì thiền định để tĩnh tâm cũng chẳng có nhiều công dụng. Bạn cần trau dồi hiểu biết và rèn luyện, tu tập để có thể tỉnh giác và nhận biết rõ ràng về những gì đang xảy đến với mình ở mọi giai đoạn. Thực tập thiền định để tĩnh tâm sẽ chỉ đem lại cho bạn chút niềm vui thích nhất thời, nó không giúp ích cho bạn trong những thời điểm quyết định của giai đoạn Bardo cái chết như tôi đã đề cập. Bởi vậy, trong bài kệ viết rằng:

Khi thân bắt đầu hình thành tương ứng

Với cõi giới đầu thai tiếp theo

Hiện ánh sáng trắng, đỏ, vàng, lam, đen

Dẫn con đến cõi trời, người, súc sinh, ngạ quỷ và địa ngục;

Lòng kiền thành con nguyện cầu tha thiết

Xin Thượng sư bi mẫn gia trì

Giúp chúng con chân thật nhận ra

Chúng là năm con đường tương ứng vào các cõi.

Khi thân bắt đầu hình thành tương ứng.

Như vậy, tính từ ngày bạn chết cho đến giai đoạn này của thân trung ấm, thông thường là hai mươi hoặc hơn hai mươi ngày, nhưng trong thực tế quãng thời gian đó còn tuỳ thuộc vào nghiệp của mỗi cá nhân. Nghĩa là, từ thời điểm bạn chết, thông thường, đến giai đoạn này, bạn đã trải qua hai mươi ngày hoặc hơn, với vô vàn những khó khăn, trở ngại trên hành trình Bardo, và bạn đã trải qua không chỉ một vài lần, mà hàng trăm lần, những trải nghiệm vô cùng đáng sợ, trải nghiệm này nối tiếp và lặp lại sự sợ hãi của trải nghiệm trước đó. 

Xu hướng của đời sống kế tiếp do nghiệp lực quyết định

Từ giai đoạn này trở đi, bạn đang dần chuyển sang đời sống tiếp theo. Khi đó, bạn dần biểu lộ những xu hướng của đời sống kế tiếp, chẳng hạn, những cảm thụ, khái niệm và hành vi của bạn sẽ thay đổi tương ứng với đời sống mới ấy. Cho đến lúc này, bạn vẫn còn đi hai chân như một chúng sinh trong cõi người. Dù cho bạn không còn thân vật lý nhưng bạn vẫn cảm giác mình đang đi bằng hai chân, và ngôn ngữ bên trong bạn vẫn sử dụng ngôn ngữ loài người, có thể là tiếng Việt, tiếng Pháp, tiếng Anh,... Nhưng từ lúc này trở đi mọi thứ sẽ do nghiệp lực quyết định. Nếu sinh vào cõi Người bạn sẽ có suy nghĩ, hành động tương ứng như một con người, tuy nhiên sẽ không giống với bạn trong kiếp vừa qua, bởi sự ngăn cách và khác biệt giữa đời sống trước với đời sống kế tiếp. Nếu nghiệp dẫn dắt bạn đầu thai vào cõi Súc sinh, làm loài chó, thì ngay lúc này, bạn thấy mình bắt đầu sủa, bắt đầu đi bằng bốn chân, bắt đầu có mọi biểu hiện và hoạt động như của loài chó. Chính nghiệp đã thúc đẩy, chi phối bạn trở nên như vậy. Hoặc nếu nghiệp của bạn là trở thành loài rắn trong đời sống tiếp theo, thì vào giai đoạn này, bạn bắt đầu có xu hướng bò trườn. Thay vì đi bằng hai chân, bạn sẽ bò trườn và cảm thấy rất dễ chịu khi làm như vậy. Từ lúc này trở đi mọi biểu hiện và xu hướng của bạn sẽ thay đổi theo tính chất của đời sống kế tiếp. Điều này hoàn toàn tuỳ thuộc vào nghiệp của bạn.

Tránh ánh sáng của lục đạo để đóng cửa tái sinh

Vào thời điểm đó, bạn sẽ nhìn thấy năm luồng ánh sáng khác nhau, tương ứng với năm chủng nghiệp sẽ dẫn dắt bạn đầu thai trong năm cõi khác nhau của luân hồi.

Luồng ánh sáng trắng sẽ dẫn bạn lên cõi của chư Thiên hoặc loài Bán thiên.

Luồng ánh sáng đỏ sẽ dẫn bạn vào cõi Người.

Ánh sáng vàng sẽ đưa bạn đầu thai vào cõi Súc sinh.

Ánh sáng xanh sẽ đưa bạn vào cõi Ngạ quỷ.

Ánh sáng màu đen sẽ đưa bạn xuống cõi Địa ngục.

Trong một vài trường hợp, thần thức sẽ nhìn thấy cả năm loại ánh sáng này cùng lúc. Với một số trường hợp khác, tùy theo nghiệp của mình, thần thức sẽ chỉ trông thấy duy nhất luồng ánh sáng của cõi mà mình sắp đầu thai vào. Chẳng hạn, nếu nghiệp quyết định bạn bị đọa xuống địa ngục, bạn sẽ không nhìn thấy gì khác ngoài luồng ánh sáng sắc đen, nếu nghiệp quyết định bạn làm loài ngạ quỷ trong đời sống tiếp theo, bạn sẽ không trông thấy gì khác ngoài luồng ánh sáng màu xanh dương. Nhưng đối với một vài người, do biệt nghiệp của mình, họ có thể nhìn thấy năm luồng ánh sáng cùng lúc. Khi đó, bạn cần thực sự định tâm để có thể lựa chọn một cách sáng suốt, khôn ngoan. Nếu không, bạn sẽ bị cuốn đi theo niềm ham thích tự nhiên của mình. Niềm ham thích này cũng do nghiệp tạo nên, từ đó bạn sẽ lựa chọn những cõi thấp của luân hồi khổ đau. Chẳng hạn, bạn ưa thích luồng ánh sáng màu đen, sự cuốn hút đó đương nhiên sẽ đưa bạn xuống địa ngục. Đây là thời khắc lựa chọn vô cùng then chốt nên bạn phải hết sức cẩn trọng. Tôi từng nói rằng, rất nhiều người trong số chúng ta vô cùng giải đãi trong tu tập, vậy thì khi chết đi, chúng ta sẽ không có nhiều cơ hội hoặc sự lựa chọn, bởi vì chúng ta hoàn toàn vô minh, thiếu tỉnh thức. Đây là lý do vì sao tôi luôn nhấn mạnh rằng tỉnh giác chính niệm vô cùng quan trọng.