Người Việt Nam thương Mẹ kính Cha (HT. Thích Minh Châu)

I. QUA CA DAO TỤC NGỮ
 
Mùa Vu-lan đối với người Việt Nam, nhất là người Phật tử, là một mùa báo hiếu, một mùa mà các người con, nhớ đến công ơn sanh thành của mẹ cha và muôn làm một cái gì tốt đẹp để đền đáp công ơn dưỡng dục của mẹ cha.
 
Nhớ ơn cha mẹ và báo hiếu là những cảm giác, những suy tư, những việc làm đã in sâu đậm trong lòng người Việt Nam, và đă được thể hiện linh động và triền miên, ngang qua các câu ca dao và tục ngữ mà chúng ta dã tìm thấy, tràn ngập trong các thôn quê vườn xóm.
 
Đâu đâu cũng được đề cao công cha như núi cao, nghĩa mẹ như biển cả:  

hay:
hay là:
   
Lòng thương cha mến mẹ của người Việt Nam thường hay gắn liên với các  hiện tượng thiên nhiên, nên chúng ta không lấy làm lạ nhiều câu ca dao đã dùng mặt trăng, mặt trời để nói lên lòng thương cha kính mẹ:
hay là:
   
Cha mẹ đã săn sóc cho con từng miếng cơm manh áo, thời những người con khi cha mẹ về già cũng phải sáng viếng tốì thăm, tìm của ngon vật lạ phụng dưỡng cha mẹ:
   
hay:
Thỉnh thoảng, chúng ta chứng kiến cảnh người con gái không chịu đi lấy chồng, vì không muốn xa cha mẹ:
 
Người con gái đi lấy chồng xa cũng bị trách:
 
Nhưng mình có hiếu với cha mẹ, thời con cháu mình sẽ có hiếu với mình. Đây là luật đáp ứng thường tình, nhưng không vì vậy mà giảm bớt tình của lòng thương mẹ kính cha của người Việt Nam:
 
hay là:
   
Nhưng người con cũng biết cha mẹ thương con không phải giống nhau, cha có lòng thương của người cha, mẹ có lòng thương của mẹ, nên người con cũng biết phân biệt:
 
Trong câu ca dao này, chúng ta đã nhận thấy sự phân biệt của người con về cảm tình đối vói cha khác, đốì với mẹ khác. Nếu như cha có mất di, thì đã có bà mẹ săn sóc cho con, cho con ăn cơm ăn cá đầy đủ. Nhưng chẳng may mẹ mất đi người con mới thật khốn khổ, phải đi lót lá mà nằm. Và vì vậy, nên chúng ta không có lạ gì, khi người con gần mẹ hơn cha, thương mẹ hơn thương cha. Chúng ta được đọc rất nhiều câu ca dao và bài thơ tán dương lòng mẹ thương con, lòng con nhớ mẹ: Vì lòng thương mẹ dạt dào, vì nhớ đến công ơn bú mớm, sinh thành, nuôi nấng, nên người con luôn luôn tưỏng đến mẹ:
     
Đối với công ơn trời biển của mẹ, các người con luôn luôn tìm cách báo đáp ơn sâu nghĩa nặng và làm tất cả những gì có thể làm được để đền ơn mẹ :
Ai không làm tròn bổn phận người con đốì với mẹ, thì được nghe lời trách móc:
  Vì người con hiểu được tình thương của mẹ đối với con, những công lao mẹ đã trải qua để nuôi con cho khôn lớn, nhất là những hy sinh lo lắng của mẹ chiều chuộng con, săn sóc con, chịu cực chịu khổ vì con, nếu chẳng may người mẹ đã qua đời không còn nữa, thời người con đau khổ xót thương chừng nào.
 
Nhiều bài thơ đã nói lên nỗi lòng của người con mất mẹ và sau đây là một nỗi lòng của một thiếu nữ mất mẹ:
   
Dầu cho người con thương cha không bằng thương mẹ, nhưng chẳng phải như vậy mà người con quên công ơn của người cha, vì vai trò cùa người cha rất là đặc biệt trong gia đình:
  Hình ảnh người cha tuy đã già rồi vẫn làm lụng nuôi con, cũng để lại trong tâm trí người con một nỗi biết ơn vô hạn:
 
“Cha tôi tuy đã già rồi  
Và cũng một hình ảnh cảm động, khi mẹ đã mất rồi, người cha đóng vai trò gà trống nuôi con lo cho con uống sữa:  
Tuy vậy, vai trò giáo dục trong gia đình, người cha đặt nặng  hơn, và giáo dục thường hay nghiêm khắc và như vậy ảnh hưởng tốt đẹp cho người con, khi được một người cha nghiêm minh dạy bảo, có tác dụng hơn người mẹ nhiều:
   
II. QUA TRUYỆN KÝ

Vai trò giáo dục của người cha lại càng nổi bật hơn trong câu chuyện của Nguyễn Trãi được cha là Phi Khanh khuyên bảo; nhờ vậy, trở thành là một nhà ái quốc văn võ kiêm toàn, phò hộ cho Lê Lợi đánh đuổi quân Minh và xây dựng tổ quốc Việt Nam.

Phi Khanh, thân sinh của Nguyễn Trãi, vì phò Hồ Quý Ly chống lại quân Minh, nên khi Hồ Quý Ly thất trận bị bắt, Phi Khanh cũng bị bắt theo và áp giải đi Nam Kinh để tù đày. Hai con trai của Phi Khanh là Nguyễn Trãi và Phi Hùng cũng đi tiễn đưa Phi Khanh lên đến cửa Nam Quan. Bây giờ Phi Khanh đã biết thân mình già yếu, nước mất nhà tan, lại bị tù đày chắc sống cũng không bao lâu. Thầy hai con lẽo đẽo theo sau từ xa, thương cha đều khóc đỏ ngầu cả hai con mắt. Phi Khanh biết Nguyễn Trãi có chí lớn, có khả năng làm nên đại sự sau này, nên khuyên Nguyễn Trãi như sau: “Ta già rồi, chết cũng không còn hốì hận nữa. Duy bình sinh, ta rất ưa thích sơn thủy núi Bái Vọng ở chốn cố hương. Vậy để một mình em con đi theo ta, hễ ta có chết thì nó nhặt lấy xương đem về chôn ở núi ấy là đủ rồi; còn con, ta khuyên con nên trở về. Lâu nay xem thiên văn, ta biết sau đây hơn mười năm, tất có một vị chân chúa nổi lên ở phương Tây, con là người có học có tài, bây giờ nên đi theo vị chân chúa ấy để rửa nhục cho nước, trả thù cho cha. Như thế mới chính là đại hiếu. Lọ là phải cứ đi theo cha, khóc thút thít như đàn bà ấy mới là hiếu hay sao?”

Nhớ lời khuyên của cha là Phi Khanh, Nguyễn Trãi trở về, sau tìm Lê Lợi phò giúp, đánh đuổi được quân Minh, giành lại độc lập tự do cho xứ sở, vừa trả được ân nghĩa cho cha.
 
Người cha đã đóng đúng vai trò giáo dục của mình là giáo dục con cái trở thành những người cỏng dân giúp nước lợi dân. (Nguyễn Trãi, Trúc Khê, Tao Đàn, trang 15).

Ngang qua các câu ca dao, các câu cách ngôn, các mẩu chuyện, chúng ta đã thấy lòng người Việt Nam đốì với cha mẹ như thế nào, lòng thương cha mến mẹ của người Việt Nam đã được truyền thống dân tộc Việt Nam un đúc, tác thành, ăn sâu vào tâm khảm của người Việt Nam. Ngoài ra, người Phật tử Việt Nam lại được đạo Phật dạy thêm nhiều về chữ hiếu soi sáng thêm nghĩa vụ làm cha mẹ, nghĩa vụ làm con, và nhờ vậy chứ Hiếu lại càng ảnh hưởng sâu đậm vào người Phật tử Việt Nam, vào tâm tư hành động của người Việt Nam.